Έχει διαπιστωθεί, ξανά και ξανά, ότι οι οικονομικές επιδόσεις (αυτό που συχνά ονομάζουν οι οικονομολόγοι «οικονομικά αποτελέσματα») των γυναικών διαφέρουν από αυτές των ανδρών. Έχουν μελετηθεί διάφοροι παράγοντες στους οποίους μπορεί να αποδοθεί αυτή η διαπίστωση. Εδώ θα περιοριστώ μόνο στο πεδίο της άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας.
Θεωρητικά, δεν θα έπρεπε να υπάρχουν ορατές διαφορές. Η εκπαίδευση, η τεχνολογία, η νομοθεσία περί ισότητας αλλά και η ελευθερία ως προς τις αποφάσεις του χρόνου απόκτησης και του αριθμού των παιδιών θα έπρεπε να είχαν εξομοιώσει τα αποτελέσματα που φέρνει η οικονομική δραστηριοποίηση των γυναικών με αυτά των ανδρών. Στην επιχειρηματικότητα κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώνεται. Αντιθέτως, η επιχειρηματική δραστηριότητα αποτελεί πεδίο μέσα στο οποίο καταγράφονται μεγάλες διαφορές ανάμεσα στις γυναίκες και στους άνδρες.
Τι γνωρίζουμε;
Στις πλούσιες χώρες, η επιχειρηματική δραστηριότητα προσφέρει μεγαλύτερες ευκαιρίες για αύξηση εισοδημάτων και πλούτου (σε σύγκριση με τη μισθωτή εργασία). Επίσης διασφαλίζει μεγαλύτερη ανοδική κινητικότητα.
Έρευνα σε 42 χώρες και σε πληθυσμό ηλικίας από 18-64 ετών, δείχνει μεγάλες διαφορές στην πιθανότητα μια γυναίκα να ασκεί επιχειρηματική δραστηριότητα. Αυτό ισχύει και για την πρώτη φάση λειτουργίας μιας επιχείρησης, αλλά και για τη φάση όπου η επιχείρηση έχει καθιερωθεί. Στις πλούσιες χώρες οι γυναίκες έχουν ακριβώς τη μισή πιθανότητα να είναι επιχειρηματίες σε σύγκριση με τους άνδρες. Στις χώρες μεσαίου και χαμηλού εισοδήματος το χάσμα φύλου στην επιχειρηματικότητα είναι λίγο μικρότερο (αλλά ακόμα πολύ εμφανές).
Οι επιχειρήσεις που ιδρύονται από γυναίκες συνήθως χρησιμοποιούν μικρότερο αρχικό κεφάλαιο από αυτές που ιδρύουν άνδρες. Οι γυναίκες συχνά εργάζονται λιγότερες ώρες και οι επιχειρήσεις του είναι μικρότερες (έρευνα για την Ολλανδία, (Verheul & Thurik, 2001).
Γιατί συμβαίνει αυτό;
1. Λόγοι που αφορούν την άνιση μεταχείριση των γυναικών
Πρόσβαση σε κεφάλαια (δανεισμός).
Σπάνια κάποιος ξεκινάει μια επιχείρηση αποκλειστικά με δικά του κεφάλαια. Αν η πρόσβαση σε δανεισμό διαφέρει μεταξύ των φύλων, δεν είναι παράξενο να δημιουργείται χάσμα φύλου στην επιχειρηματικότητα. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους μια γυναίκα έχει μικρότερη πρόσβαση σε τραπεζικό δανεισμό. Ο σημαντικότερος είναι ότι οι γυναίκες κατέχουν λιγότερο πλούτο (περιουσιακά στοιχεία) από τους άνδρες –και συνεπώς μικρότερη δυνατότητα να προσφέρουν εγγυήσεις στις τράπεζες. Σε περιπτώσεις που ήδη λειτουργεί η επιχείρηση για την οποία ζητείται δάνειο, οι επιχειρήσεις των γυναικών συνήθως είναι μικρότερες σε μέγεθος, και κατά συνέπεια θεωρούνται περισσότερο επίφοβες στο να αποτύχουν –άρα έχουν μικρότερη πιθανότητα να εγκριθεί το δάνειό τους και αν ακόμα εγκριθεί, θα χρειαστεί να πληρώσουν υψηλότερο επιτόκιο δανεισμού (Coleman, 2000).
Υπάρχει επίσης και η πιθανότητα οι τράπεζες να κάνουν διακρίσεις σε βάρος των γυναικών (ακόμα κι όταν αυτές έχουν ακριβώς τα ίδια χαρακτηριστικά με κάποιους άνδρες που ζητούν δάνειο) επειδή θεωρούν ότι έχουν μικρότερη πιθανότητα να πετύχει η επιχείρηση ου προσπαθούν να ιδρύσουν. Αν και δεν προκύπτει συνειδητή προσπάθεια διάκρισης εις βάρος των γυναικών από τις τράπεζες, αυτό δεν σημαίνει ότι η εφαρμογή ενιαίων κανόνων δεν οδηγεί σε διαφορετικά αποτελέσματα ανά φύλο: οι γυναίκες έχουν μικρότερη περιουσία, έχουν μικρότερες επιχειρήσεις και σε τομείς που είναι δυσκολότερο να αξιολογηθεί ο αντικειμενικός κίνδυνος (υπηρεσίες). Επίσης, οι γυναίκες έχουν εντονότερες οικογενειακές υποχρεώσεις που επηρεάζουν τις ώρες εργασίας τους, με αποτέλεσμα να πληρώνουν τελικά υψηλότερα επιτόκια δανεισμού. Έτσι περιορίζεται και η επιχειρηματική τους δραστηριότητα, και τα εισοδήματά τους αλλά και η κινητικότητά τους προς τα πάνω.
Συνεπώς, ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν διακρίσεις σε βάρος τους, οι γυναίκες μειονεκτούν σε σύγκριση με τους άνδρες στη συμμετοχή τους στην επιχειρηματική δραστηριότητα εξ αιτίας της περιορισμένης πρόσβασής τους σε δανειακά κεφάλαια (τόσο ως προς τη διαθεσιμότητα όσο και ως προς το κόστος του δανεισμού).
Ποιες συνέπειες θα είχε η ίση αντιμετώπιση των τραπεζών προς τις γυναίκες; Μεγαλύτερη πρόσβαση σε δάνεια για επιχειρηματική δραστηριότητα επιτρέπει καλύτερη αξιοποίηση του ταλέντου και των δυνατοτήτων τους. Καλύτερες ευκαιρίες για τις γυναίκες σημαίνουν βελτίωση της ευημερίας τους αλλά και της ευημερίας των παιδιών τους. Σημαίνει επίσης και μεγαλύτερη διαπραγματευτική δύναμη των γυναικών μέσα στην οικογένεια, που οδηγεί σε δημοκρατικότερες οικογένειες (και, κατά τεκμήριο, καλύτερες συνθήκες για τα παιδιά).
Καλή πρακτική: μικρο-πιστώσεις (Grameen Bank στο Bangldesh, με ιδρυτή τον Muhamad Yunus).
2. Λόγοι που αφορούν το ενδεχόμενο να έχουν οι γυναίκες διαφορετική συμπεριφορά.
2.1. Είναι οι γυναίκες λιγότερο ανταγωνιστικές από τους άνδρες;
Ακόμα κι αν οι γυναίκες είναι εξίσου ικανές, εξίσου αφοσιωμένες και εξίσου δημιουργικές, αν αποστρέφονται τον ανταγωνισμό τότε θα τις προσπερνούν συστηματικά οι άνδρες (ίδιων ή λιγότερων προσόντων).
Πειράματα: Πρώτη φάση προκειμένου να διαπιστωθεί ότι όσοι και όσες συμμετέχουν έχουν ακριβώς τις ίδιες ικανότητες (παίζουν παιχνίδι με λαβύρινθους). Στη συνέχεια μοιράζονται σε μικτές ομάδες: εκεί οι επιδόσεις των ανδρών βελτιώνονται θεαματικά, αλλά των γυναικών όχι.
Μετά ξαναμοιράζονται σε ομάδες όπου υπάρχουν ή μόνο άνδρες ή μόνο γυναίκες. Εκεί, οι επιδόσεις των γυναικών βελτιώνονται σημαντικά. Αυτό δείχνει ότι οι γυναίκες είναι έτοιμες να ανταγωνιστούν γυναίκες, αλλά όχι άνδρες. Οι άνδρες ξανά δείχνουν τις ίδιες επιδόσεις με την προηγούμενη περίπτωση. Άρα, σημασία δείχνει να έχει το με ποιόν ανταγωνίζονται οι γυναίκες. Η διαφορά φαίνεται στο πώς γυναίκες και άνδρες αξιολογούν την αξία τους –οι γυναίκες υποχωρούν όταν συγκρίνουν τον εαυτό τους με άνδρες.
2.2. Είναι οι γυναίκες λιγότερο επιρρεπείς στο ρίσκο;
Πολλοί πιστεύουν ότι οι γυναίκες απεχθάνονται την αβεβαιότητα και τον κίνδυνο πολύ περισσότερο απ’ όσο οι άνδρες (αν και κανείς δεν προτιμάει μια επικίνδυνη λύση όταν η ανταμοιβή είναι ίδια με αυτήν που προσφέρει μια σίγουρη λύση).
Ο κίνδυνος που είναι κάποιος έτοιμος να αναλάβει εξαρτάται και από το πόσο πλούσιος είναι: όσο πλουσιότερος, τόσο περισσότερους κινδύνους αισθάνεται ότι μπορεί να αναλάβει. Ένας επιχειρηματίας με περιουσία μπορεί να κυνηγάει περισσότερο επικίνδυνες (και αποδοτικές) δραστηριότητες από κάποιον χωρίς περιουσία. Αν οι γυναίκες έχουν μικρότερη περιουσία, τότε θα είναι λιγότερο επιρρεπείς σε επικίνδυνες δραστηριότητες. Όταν όμως δεν διαφέρει η περιουσία τους, τότε τι συμβαίνει;
Σε μια έρευνα στις ΗΠΑ (Jianakoplos & Bernasek, 1998) εξετάστηκαν οι οικονομικές αποφάσεις ανδρών και γυναικών προκειμένου να μετρηθεί και να συγκριθεί αν η συμπεριφορά τους ήταν διαφορετική. Ειδικότερα εξετάστηκε το ποσοστό της περιουσίας που επένδυε ο καθένας και η κάθε μία σε επικίνδυνες τοποθετήσεις (σε σύγκριση με ασφαλείς τοποθετήσεις). Τα ευρήματα δείχνουν ότι ναι μεν η αποστροφή προς τον κίνδυνο λιγοστεύει όσο μεγαλύτερη περιουσία έχει το άτομο (αυτό ισχύει και για τα δύο φύλα), ο ρυθμός μείωση είναι μικρότερος για τις γυναίκες. Το συμπέρασμα είναι ότι οι γυναίκες έχουν μεγαλύτερη προτίμηση σε ασφαλείς τοποθετήσεις/επενδύσεις σε σύγκριση με τους άνδρες.
Παράδειγμα: αν οι γυναίκες επιλέγουν ασφαλέστερες τοποθετήσεις που φέρνουν αποδόσεις κατά 1% μικρότερες από αυτές τις πιο επικίνδυνες τοποθετήσεις που επιλέγουν οι άνδρες, μέσα σε μια 20ετία αυτές θα έχουν κατά 20% λιγότερη περιουσία από τους άνδρες. Ξεκινάμε δηλαδή με μια μικρή διαφορά και αυτή μεγαλώνει στο χρόνο.
Αν και δεν συμπίπτουν όλες οι σχετικές έρευνες στο ίδιο αποτέλεσμα, οι περισσότερες μάλλον καταλήγουν ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο επιρρεπείς στο κίνδυνο. Οι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό μπορεί να είναι πολλοί και διαφορετικοί.
Επιχειρήματα εξελικτικής βιολογίας: η επιτυχία της αναπαραγωγής εξαρτάται από την επιμονή και ανταγωνιστικότητα των ανδρών επειδή η διαδικασία για τις γυναίκες παίρνει πολύ χρόνο –μόνο οι πιο επίμονοι και επιθετικοί περνούν τα γονίδιά τους σε επόμενες γενιές –κάτι σαν θεωρία σεξουαλικής επιλογής (Trivers, 1972).
Και επιχειρήματα κοινωνικής κατασκευής: οι γυναίκες στις περισσότερες κοινωνίες ανατρέφονται με τρόπο που τις κάνει λιγότερο επιθετικές, λιγότερο ανταγωνιστικές και περισσότερο προσεκτικές στο συμφέρον των άλλων. Συμπεριφορά που είναι «αιχμάλωτη των στερεοτύπων». Έννοια δανεισμένη από την ψυχολογία: η απειλή του στερεότυπου. Αναφέρεται στους ψυχολογικούς παράγοντες και διεργασίες που επενεργούν ώστε ομάδες να εμποδίζονται να αποδώσουν όσο μπορούν επειδή αισθάνονται απειλούμενες από τα στερεότυπα που κυριαρχούν (Gunther, Ekinci, Schwieren & Strobel, 2010). Με άλλα λόγια, οι γυναίκες ενδέχεται να μην τα καταφέρνουν σε δραστηριότητες που θεωρούνται «ανδρικές» (καθώς δεν ανταγωνίζονται με όλες τους τις δυνάμεις) επειδή λειτουργούν υπό την απειλή των κυρίαρχων στερεοτύπων. Συνεπώς, αν εξαλειφθούν τα στερεότυπα, δεν θα συντρέχει κανένας λόγος να έχουν διαφορετικές επιδόσεις από αυτές των ανδρών.
Το ίδιο πρόβλημα εμφανίζεται επίσης σε άλλες «ομαδικές συμπεριφορές» στη βάση της φυλής, της θρησκείας, της σεξουαλικής συμπεριφοράς ή της χώρας προέλευσης.
Αυτά περίπου είπε η Αντιγόνη Λυμπεράκη, καθηγήτρια στο τμήμα Οικονομικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Πάντειου Πανεπιστημίου, στο δείπνο για τη γυναικεία απασχόληση, την επιμόρφωση και την ανεργία, που διοργανώθηκε από το Women On Top με τη συνεργασία του προγράμματος Ανθεκτική Αθήνα του Δήμου Αθηναίων, στις 30/1/2017.
The post Τελικά υπάρχει «γυναικεία» επιχειρηματικότητα; appeared first on Women On Top.